Külliye
Arapça "tamamen, bütün" anlamına geliyor. (külliyen) Osmanlı mimarisine ait bir kelimedir. İngilizce "college" kelimesinin "külliye" kelimesinden türediği düşünülüyor.
Farklı işlevlerdeki birçok yapının bir araya geldiği yapı topluluğudur. Külliyede cami mutlaka bulunur, olmazsa olmazdır. Cami odaktadır. Etrafında çoğunlukla medreseler bulunur. Darüşşifa (hastane), kervansaray, tabhane (konaklama), hamam, mektep, imarethane (aşevi), bimarhane (akıl hastanesi) vb bulunabilir.
Süleymaniye Külliyesi
Sani ve evvel medreselerinin altı kahvehanedir.
Fatih Külliyesi
Beyazıt Külliyesi
Haseki Külliyesi
Kare planlı, kubbeli tipten ziyade çokgen kenarlı kümbetler tercih edilmiştir. Nadiren daire planlı kümbetlere de rastlanır. Bir cami veya medrese ile inşa edildikleri gibi bağımsız olarak da inşa edilebilirler. 3d bezemeli cepheleri vardır.
Kayseri Döner Kümbet
Van Tatvan Yolu Prenses Halime Türbesi
Sivas Hasan Bey Türbesi (Güdük Minare)
Mümine Hatun Türbesi
Din, kültürü dolayısıyla sanat ve mimariyi etkiler. Kent yaşamından konut mimarisine kadar etkileri görülür.
İslam'ın ilk döneminde anıtsal mimari yapılar yoktu, dinin yayılması ve savaşlar ön plandaydı. Toplanıp namaz kılınabilecek temiz bir alan yeterli oluyordu.
(Çizimler ders esnasında not almak amacıyla yapılmış hızlı eskizlerdir.)
Hz. Muhammed Dönemi
610-632, Arabistan Yarımadası
Mescit-i Nebevi (Peygamber Evi)
Cami tipolojisine örnek olduğu düşünülüyor. Avlu ve etrafında üstü kapalı mekanlar mevcut. Sağ üst tarafta ayaklarla taşınan üstü örtülü yarı açık bir alan vardı.
Medine'dedir ve günümüzde peygamberin kabrinin de içinde bulunduğu kutsal ziyaret mekanıdır.
Dört Halife Dönemi
632-661, Genelde Kuzey'e, Doğu'da İran'a, Batı'da Mısır'a yayılma
Kufa (Büyük Cami)
Halife Hz. Ömer zamanında Irak'ta Sa'd bin Ebi Vakkas tarafından yapılmıştır. Bir avlu ve üst kısımda ayaklı yarı açık bir mekan vardı. Çok ayak gerekmiştir. Çünkü dönemindeki yapı malzemesi ve sistemi ile bu şekilde açıklık geçilebiliyordu. Her yönden yaklaşım mevcuttur.
Emeviler Dönemi
661-750, Kuzey Afrika'dan İspanya'ya kadar
Emeviler, Bizans ve İran'daki Sasani sanatından etkilenmiş, özellikle mimari yönünde önemli eserler bırakmıştır. Bunun sebebi Bizans ile karşılaşmaları diye düşünülüyor. Görkemli Hristiyan kiliselerinden etkileniyorlar.
Cami, saray ve kaleler Emevi döneminin önde gelen anıtsal mimari üretimleri dir.
Şam Emeviye Cami
I.Velid tarafından 705-715 tarihleri arasında eski bir Roma tapınağı ve Bizans katedralinin üzerine inşa edilmiştir. Cephe ve kullanılan malzemelerde kilise etkisi görülür.
Sahın: Kilise ve bazilikadaki nefin İslam mimarisindeki karşılığı.
Farklı dine ait bir yapı üzerine diğer bir din kendi ibadet yapısını yapabiliyor. Sebep; hazır bir temel, yapım daha kolay ve tabi güç gösterisidir. Diğer dine ait bir yapıyı kendi dinine çevirmiş oluyorlar. Kiliselerin mekansal gereksinimleri Roma tapınaklarına benzediği için dönüşümde sıkıntı olmuyor. Camilerde ise uzun bir mekana ihtiyaç olmadığı için bazı sorunlar ortaya çıkıyor.
Kubbet-üs Sahra (Ziyaretgah)
Kubbet-üs Sahra Kudüs'te Emevi Halifesi Abdülmelik devrinde 7.yy sonlarında kutsal kaya üzerine ziyaretgah olarak inşa edilmiştir. İbadet yeri değildir.
Mekke ele geçirilmeden önce kıble Mescid-i Aksa idi. Yanındaki Kubbet-üs Sahra içinde bulunan kayanın ise Hz. Muhammed'in isrâ ve miraç mekânı olduğuna inanılmaktadır. Rivayetlere göre Hz. Muhammed, Recep ayının 27. gecesinde önce Burak isimli bineğe, bindirilerek Mescid-i Harâm'dan alınmış ve Mescid-i Aksa'ya götürülmüştür (İsrâ).
Mescid-i Aksa
Küdus'te 8.yy başında ve sonunda (702, 780) tarihi kalıntıların ve yapıların üzerine inşa edilmiştir. Sağ üst kanat sonradan eklenmiştir.
Cordoba Cami
Cordoba Cami, İspanya'da 786 yılında Endülüs Emevi mimarisi olarak eklemeli olarak inşa edilmiştir.
Abbasiler Dönemi
750-1258, Geniş bir coğrafya
Abbasiler, Emevi yönetimine karşı ayaklanarak 750 yılında halifeliği ve iktidarı ele geçirmiş, 1258 yılına kadar geniş bir coğrafyada hüküm sürmüşlerdir.
Abbasiler devletin merkezini Şam'dan Bağlat'a taşımışlardır. Böylelikle İslam sanatında daha doğudan gelen Mezopotamya ve Sasani etkileri hissedilmeye başlanmıştır.
Türklerin İslamiyet'e geçmeleri de bu dönemlere rastlar.
Bağdat Şehri
Abbasiler özellikle yeni şehirler kurarak Şehircilik konusunda önemli eserler vermişlerdir. Bağdat, Samarra bu yeni kurulan şehirlere örnektir.
Halife Mansur'un Bağdat şehri (762-766) daire şemalı ve 4 ana girişli bir merkez olarak düşünülmüş, ortada saray ve cami, surlara doğru da mahalleler ve çarşılar yer almıştır.
Mütevekkiliye Cami (Samarra Ulu Cami)
Halife Mütevekkil 848-852 yıllarında yaptırmıştır. Toplam 3800 m2 büyüklüğündeki yapı tuğladan inşa edilmiştir. İlk kez minare yapılmaya başlanmıştır, fakat kule tipindedir. 58 m. yüksekliğindeki minareye 2,50 m. genişliğinde rampa ile çıkılıyor.
Tolunoğlu Camisi
Mısır'da ilk Türk Devleti'ni kuran Tolunoğlu Ahmet tarafından eski Kahire'de yaptırılmıştır. Kerpiç ve tuğla ile yapılan camide mihrap duvarına paralel 5 sahın vardır.
Türbeler
Türbe yapıları Abbasiler döneminde ortaya çıkmaya başlamıştır. İslam sanatı içinde bilinen ilk türbe "Kubbetü's Suleybiyye"dir.
9.yy ortalarında yapılmıştır. Yapı Dicle'nin batısında küçük bir tepecik üzerinde yükselir. İç içe iki sekizgen duvar ve ortada sivriltilmiş bir kubbe ile örtülüdür.
