Dönüşüm, kimi uzmanlara göre belirli kentsel alanların işlev değişimini, kimine göre toplumsal ve ekonomik değişimini, kimine göre ise kentsel müdahalelerin tümünü kapsamaktadır. 

Enformel yapılaşmalarla kentleşmeyi, toplu konutlarla saçaklanmayı, yoksul  mahallelerin yeniden yapılanmasıyla yenilemeyi, sanayi alanlarının başka işlevler üstlenmesiyle desantralizasyon ya da sanayisizleşmeyi de içeren çeşitli süreç ve müdahaleleri kapsamaktadır. Dahası, bu mekânsal dönüşümleri tetikleyen ya da ardılı sayılabilecek yaşam biçimlerinde dönüşüm, ekonomik sektörlerde dönüşüm, ekolojik alanların yitimi gibi çok geniş bir kapsama sahiptir.  

Kentsel dönüşüm olarak sunulan ve fiziki mekâna müdahale üzerinden tarif edilen süreçlerin aslında metropoliten kentler için küresel ve ulusal ekonominin gerekleri üzerinden şekillenen bir topyekûn (fiziki, ekonomik ve toplumsal) yeniden yapılanma sürecine karşılık geldiği, bu bağlamda ölçekler arası bir şekilde ele alınması ve mekâna müdahaleyi belirleyen ekonomi- politikten bağımsız değerlendirilmemesi gerektiği açıktır.  

 Aynı zamanda nüfus hareketliliği anlamını taşımaktadır.

Şehircilik ve planlamanın tarihi incelendiğinde, bütün coğrafyalarda ve zamanlarda, eskiyen ya da işlevini kaybeden kent dokusuna yönelik çeşitli müdahalelerde bulunulduğu, bunun mesleğin bir parçası olduğu görülecektir. Ancak son dönemde azalan  kentsel araziler ve artan rant farkı nedeniyle bu müdahalelerin sıklaştığı ve çeşitlendiği görülmektedir. Bu müdahaleler, soylulaştırma, kentsel dönüşüm, kentsel yenileme ve benzeri pek çok farklı isimle karşımıza çıkmaktadır. Özellikle de neoliberal politikalar uygulayan ülkelerde, bu müdahaleler, sermayenin taleplerine ve yer seçim kriterlerine göre şekillenmektedir.   

Kentsel dönüşüm, batının 2. Dünya Savaşı sonrasında yerle bir olan kentleri yeniden yapılandırmak için tanıştığı bir pratiktir. O dönemde yaşanan savaş ve sanayisizleşme sürecinin başlaması, kentlerin içerisinde tanımsız, boş, terk edilmiş, yakılıp, yıkılmış alanların oluşmasına sebebiyet vermiştir. Dönüşüm ihtiyaçlar dâhilinde evirilerek, tarihi alanların korunması, konut alanlarının sağlıklaştırılması, işlevsizleşen gar, liman, sanayi alanlarının yeniden işlevlendirilmesi gibi sürekli yeniden tanımlanmış ve çeşitlenmiştir.  

1980’li yıllar bir anlamda kentsel planlama için önemli bir kırılma noktasıdır. Bu yıllardan itibaren kentlerin birbirleriyle yarış içerisine girmesi, mal, hizmet ve işgücünün akıcılaşması  ve genel anlamda küreselleşme olarak bilinen süreçlerin etkinliğinin artmasıyla özellikle bu süreçlerden faydalanmak isteyen büyük metropoller küresel sisteme entegre olmaya yönelmiştir.  

Küreselleşme ekonomik temelli bir paradigma olduğundan ve doğrudan üretim biçimlerinin örgütlenmesine yönelik hareket ettiğinden, mekânının da yeniden örgütlenmesini zorunlu kılmıştır. Metropoller artık öncelikle finans merkezleridir ve üst düzey hizmet sektörünün öncelikli hedefi konumundadır. Bir dönem metropollerin varlık sebebi sayılan sanayi ise desantralize olmaktadır.  

Kentte yaşamasını cazip, keyifli ve kolay kılmanın yollarını aramaktadır. Bütün bu cazipleştirme gayreti çoğu zaman kontrolden çıkmakta, kent yönetimlerinin ve hatta merkezi yönetimlerin yaratılan inşaat ekonomisi ve buna bağlı rant paylaşımları üzerinden soylulaştırmayı ve büyük projeleri bir araç olmanın ötesine taşıyıp amaç haline getirdikleri de görülmektedir. Tabii, böyle bir durumda yerel siyaset giderek coğrafyasından ve temsil ettiği kitlelerden kopar. Temsil ettikleri insanlarla mesafelenmeyi göze alan kent yönetimleri, kent merkezlerini soylulaştırarak yaratıcı sınıfları, turistleri ve en önemlisi yatırımcıları kendilerine çekmek için (Bourdin, 2005) amansız bir yarışa girmiştir.  

Süreç, günümüzde gelişmekte olan ülkeler için bir tür modernleşme rüyası ya da kalkınma şartı olarak görülmektedir. Gelişmiş batı ülkelerinde koşullar gereği ortaya çıkan, dolayısıyla o coğrafyanın toplumsal koşullarını da içeren kente müdahale biçimleri maalesef az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkeler tarafından aynen ithal edilmekte; henüz işlevini yitirmemiş, boşalmamış, hala yoğun ve canlı bir yapıya sahip kent dokuları kamu otoritesinin yaptırımlarıyla dönüştürülmekte, tüm bunlar yapılırken de müdahale biçimleri toplumsal koşullara içkin olmadığından mağdur kesimler oluşturulmaktadır.  

Vatandaşın sağlıklı ve güvenli çevrede yaşamasına yönelik anayasal hak, dönüşüm söyleminin merkezine yerleştirilmiş; önceki dönemlerde bir bütün oluşturmaktan uzaktır. Sermaye gruplarının güçlenmesi/oluşması sağlanmış, dönüşümün yarattığı ekonominin toplumun  çeşitli kesimlerine yayılması başarılmıştır. 2000’li yıllarda bu şekilde meşrulaştırılan dönüşüm, kentin ekonomik yeniden yapılanma sürecine paralel olarak ve onu takiben kentin mekânsal kurgusunu kökünden değiştirerek kenti yeniden üretmektedir. Bu dönem, 1990’ların sonuna kadar süren bir önceki dönemden kapsam ve yoğunluk itibariyle ayrışmaktadır ve esas sahnesi, İstanbul başta olmak üzere ülkenin metropoliten kentleridir. Bir yandan yeni bir modernizm hamlesi olarak okunabilecek bu süreç, bir yandan da kentin sermaye birikim süreçleri üzerinden kentin sınıf haritasının yeniden oluştuğu ve yaşayanların yaşam biçimlerinin ayrışarak belirlendiği bir döneme karşılık gelmektedir. 

Öte yandan Türkiye'de 1950-1980 arası yıllarda izlenen sanayileşme politikası ile birlikte kırdan kente göç süreci başlamış ve hızlı bir kentleşme süreci ortaya çıkmıştır. Devletin sistematik ve yeterli bir konut politikası da bulunmadığından kentleşme sürecinde ciddi bir konut sorununun yam sıra işsizlik sorunu oluşmuştur. Kırdan kente göç edenler kendi imkânları ile kent çeperindeki hazine ve özel araziler üzerine gecekondu yaparak barınma sorununa çözüm bulmuştur. Hükümetler gecekonduluyu potansiyel oy deposu olarak görmüş ve gecekondu alanları, siyasal elitler ile gecekondu halkı arasmda kurulan ittifak ve himaye ilişkileri bağlamında gelişmiştir. Gecekondulular zamanla güçlerinin farkına vardılar, özneleştiler ve talepler geliştirdiler.   Devlet enformel süreçlerle oluşan gecekondu alanlarım her zaman "tanıma" yoluna gitmiştir ve bu açıdan birçok yasa çıkartmış ve gecekonduyu yasallaştırmıştır (Ataöv ve Osmay, 2007, s. 63). Ancak yine de devletin yaklaşımında gecekondu önlenmesi gereken bir yerleşme türü olarak görülmüş ve gecekondu azgelişmişliğin, köylülüğün ve yoksulluğun bir göstereni olarak görülmüş ve gelişmiş, kalkınmış, çağdaşlaşmış bir kentte gecekondu olmaması gereken bir şey olarak değerlendirilmiştir. Bu bakış da Türkiye'de kentsel dönüşüm projelerinin özellikle 2000 sonrası süreçte gündeme gelmesinin bir başka gerekçesi olarak kullanılmaktadır.

İstanbul plansız, projesiz ve kaçak bir şekilde kuzeye doğru büyümüştür. Bugün üçüncü köprü, üçüncü havalimanı ve bağlantı yolları ile tamamlanmıştır. Bir yandan Kanal İstanbul ve Karadeniz kıyısında öngörülen birkaç milyon kişiyi barındıracağı ve çalıştıracağı iddia edilen, üst düzey hizmet işlerinin yoğunlaşacağı anlaşılan Yeni Şehir’in uygulama zemini hazırlanmaktadır. Bu projeler genellikle İstanbul’un yapılaşmamış alanları için geliştirilmektedir ki bugün için orman alanları, su havzaları ve tarımsal alanlardan ibarettir ve kentin kuzeyinde kalan bu alanlar İstanbul için hazırlanan bütün planlarda istisnasız korunmaktadır. Bu projeler ve tetikleyecekleri özel yatırımların doğal alanları yapılı çevrelere dönüştürecek olmaları ekolojik anlamda bir kıyıma karşılık gelir.  

Yoğun bir nüfusa hizmet eden gecekondu mahalleri için tepeden inme politikalarla, katılım süreçleri uygulanmadan dönüştürülmekte, bu projelerin gerekçeleri arasında sayılan yoksulluk, suç, işsizlik gibi sorunlar da ancak başka mahallelere transfer edilmektedir. Yerlerinden edilenlerin kentin çeperlerinde üretilen konutlara yerleştirilmesi İstanbul’da oluşan yeni sınıf haritasının üretildiğini gözler önüne sermektedir.  

Bu inşaat çılgınlığı, geleneksel planlama olarak bilinen kapsamlı ve uzun dönemli planlamanın da sonunu getirmiştir. Yeni dönemde planlama çok daha esnek ve bu sebeple genellikle kısa dönemli olarak gerçekleşmekte, yatırımların peşi sıra gitmekte, dolayısıyla ister istemez parçacı bir yaklaşıma yönelmektedir.